Istražimo Srbiju: Prirodne lepote naše zemlje (2. deo)
Nedavno je magazin Dilojt izdao listu najluksuznijih hotela na svetu, a u isto vreme u časopisu De Telegraf objavljen je spisak najpopularnijih plaža koje ne treba zaobići. Srbije nema hotele u kojima noćenja staju nekoliko hiljada evra, niti egzotične plaže, ali ima živopisne predele koje vredi posetiti. Burna istorija ostavila je duboki trag koji se između ostalog može videti na primeru Vršačke kule i Velikog Petriča. Ako ste sakupljač gljiva ili strastveni lovac nemojte propustiti izlet na Goliji ili jednodnevni obilazak Lazareve pećine. Tu je i Jelovarnik, najviši vodopad Srbije, ušuškan u šumama Kopaonika.
Na krajnjem istoku nepregledne Panonske nizije, u zaleđu grada Vršca uzdiže se najviše uzvišenje Vojvodine — Vršačke planine. Iako samo 639 metara iznad mora, Gudurički vrh je najviša tačka severa Srbije. Spoj izuzetnih prirodnih lepota — šume bukve i hrasta, brojna tresetišta, močvare, reke i potoci, i bogate istorijske zaostavštine — Vršačka kula i nekoliko manastira, daju ovom prostoru polituristički značaj. Treba napomenuti da preko 1200 vrsta drveća nastanjuje ovaj planinski prostor.
| „ | Da li ste znali da se vino sa oboda Vršačkih planina služilo na pariskom dvoru? | ” |
Vršačke planine, često zvane i Vršački breg, pod zaštitom su države od 1982. godine, kao predeo izuzetnih odlika na prostoru od oko 4400 hektara, dok ceo prostor zahvata 170 km². Reka Karaš i kanal DTD su izuzetno bogate ribom, naročito šaranom i smuđem, što predstavlja raj za brojne ribolovce, uređena lovišta fazana i divljih svinja su privlačne za sve lovce. Priroda i čist vazduh su idealni za izlete, šetnju, rekreaciju i rehabilitaciju.
U XIV veku Đurađ Branković je želeći da zaštiti stanovništvo od najezde Turaka, sazidao utvrđenje oko tadašnjeg grada Vršca. Danas je kao turistička atrakcija ostala Vršačka kula, koja je nekada služila za osmatranje i odbranu. U istom veku vršački kraj, a naročito podgorina planina bila je poznata po kvalitetnim vinogradima i odličnom vinu. Na evropskim dvorovima, a posebno na zapadnoevropskim (Španija i Francuska), omiljena vrsta vina bila je furmint. Jedinstvena klima i povoljna geografska širina podarili su ovom kraju idealne uslove da i danas proizvodi kvalitetno „piće bogova“ sa viševekovnom tradicijom.
Na oko 40 kilometara jugozapadno od Ivanjice, smestila se planina Golija, park prirode pod zaštitom države od 2001. godine i prirodni |rezervat pod zaštitom UNESKO-a. Spada u grupu Dinarskih planina. Jankov kamen sa svojih 1833 metra nadmorske visine je najviši vrh planine koja se pruža na dužini od 30 kilometara, pravcem zapad-istok. Goliju odlikuje ogroman biodiverzitet, mnogobrojne biljne i životinjske vrste, od kojih su mnoge endemiti. Posebno treba pomenuti Pančićevu bedrenicu (Pancicia serbica) i Adamovićevu majčinu dušicu (Thymus adamovicii), kao jedinstvene predstavnike flore.
Mrki medved, vuk, rovčica, veverica, jež, lasica i zečevi samo su neki od brojnih vrsta koje nastanjuju guste bukove i hrastove šume, a većina ih je pod zaštitom države. Planinski javor (Acer heldreichii), je endemska vrsta Balkanskog poluostrva, zastupljen upravo na ovoj planini. Na Goliji raste čak 729 vrsta gljiva, od kojih se izdvajaju sunčanica, nadaleko traženi šampinjoni, mlečnica i puhara. Upravo zbog toga, obodi Golije predstavljaju jedno od najznačajnijih gljivarskih područja u Srbiji. Brojne su i otrovne zelene pupavke i muhare, a zanimljivo je da svakoj jestivoj gljivi odgovara skoro identična otrovnica. Zbog toga nije preporučljivo brati ih, ako niste sigurni i nemate dovoljno znanja o njima. Veoma cenjena vrsta je smrčak i zastupljena je u mnogim kuhinjama ovoga kraja.
 | Golija je raj za ljubitelje gljiva sa čak 729 vrsta, kako jestivih tako i otrovnih
|
|
Za ljubitelje lekovitog bilja, Golija je svakako, raj na Zemlji. Ovde rastu, šipak, majčina dušica, kleka, glog, kantarion, borovnica, hajdučka trava i mnoge druge cenjene vrste od kojih lokalno stanovništvo vekovima priprema lekovite napitke. Sa planinskih padina spuštaju se brojni tokovi, među kojima su najznačajniji tok reke Studenice i Golijske Moravice. Njihove hladne i bistre vode nastanjuje veći broj riba, gde poseban naglasak treba staviti na vrste poput krkuše i lipljena. Tokom prolećnih meseci ribolovce očekuje najbolji ulov, lipljen se lovi od aprila do kraja maja, a krkuš u maju i junu. Potočna pastrmka na meti je pecaroša u zimskom periodu, od oktobra do januara, kada temperature prelaze samo nekoliko stepeni iznad nultog podeoka.
Osim izuzetno bogatih prirodnih lepota, Golija poseduje i značajno kulturnu-istorijsko nasleđe. Budući da je oduvek bila u središtu srednjovekovne srpske države, na njenim padinama smešteno je nekoliko manastira: Pridvorica, Kovilje i Gradac, a u neposrednoj blizini planine nalaze se i neki od najznačajnijih spomenika iz doba Nemanjića – Đurđevi stupovi i Sopoćani, kraj Novog Pazara i Studenica u dolini istoimene reke.
Između ostalog, turizam na Goliji je u razvoju, naročito u poslednjih deset godina, od kad se broj stranih posetilaca značajno povećao. Zimi je ona omiljena destinacija za brojne goste iz zemlje i inostranstva. Postoje dva hotela, od kojih je najpoznatiji Odvraćenica, nekoliko odmarališta i par vikendica. Lepo i uređeno skijalište se nalazi na nadmorskoj visini od 1744 metra, a postoji i potencijal za izgradnju terena za nordijske discipline. Izgrađene su i ski-staze Kula 1 i Kula 2, dužine 800 i 820 metara i ski-lift dužine do 500 metara, smešten između njih. Poslednjih godina, usled naglog infrastrukturnog razvoja i povoljnih klimatskih uslova (visina snežnog pokrivača je u porastu), Golija postaje ozbiljan konkurent Kopaoniku i Zlatiboru u pogledu zimskog turizma. Sve više stranaca, naročito iz Engleske, Francuske i Nemačke, svoje odmore provode na ovoj planini. Leti, Golija je idealna za rekreaciju, relaksaciju, odmor i šetnju u prirodi, jer spoj čistog vazduha i slikovitih pejzaža, predstavlja magnet za sve one koji vole netaknutu lepotu. Za manje od 2000 dinara možete boraviti u brojnim apartmanima i sobama koje, doduše nisu visoke klase, ali ih zato okružuje živopisna prirodna lepota. Tu su, između ostalog, i usluge hotela „Golijska reka“ sa dve zvezdice.
U gustim šumama smrče, planinskog javora i bukve, na istočnim padinama Kopaonika, skriven je još jedan prirodni biser naše zemlje. Daleko od očiju spoljašnjeg sveta, a samo dva i po kilometara istočno od Pančićevog vrha, sa visine od 71 metra stropoštava se vodopad Jelovarnik, najviši u Srbiji. Čine ga tri kaskade različite visine, a do 1998. godine niko nije ni znao da on postoji. Nakon otkrića, na površini od oko 60 hektara, zajedno sa okolnom florom i faunom ustanovljen je prirodni rezervat u okviru Nacionalnog parka Kopaonik.
Put do vodopada je težak, uzbudljiv i naporan. Od Brusa do prevoja Mramor se stiže za relativno kratko vreme, a odatle je moguće samo pešačiti kroz gustu šumu do nadmorske visine od oko 1200 metara, po dobro uređenoj pešačkoj stazi. U toku proleća i krajem zime, kada se topi sneg, protok potoka Jelovarnik i vodopada se povećava, što dovodi do toga da se pretvori u jedinstven pad, bez kaskada. Huk vodopada, usnula priroda i tek po koji cvrkut ptica, bude neverovatan osećaj kod svakog pojedinca.
U blizini vodopada sreću se brojne vrste ptica, poput vodenkosa, svračka i carića. Priroda je netaknuta, a svoju pravu lepotu pruža tokom proleća i leta, kada su biljni i životinjski svet najaktivniji i najživopisniji. Jelovarnik je još uvek nedovoljno ispitana i neotkrivena destinacija, koja sasvim sigurno skriva i neke tajne, što predstavlja svojevrstan izazov za poklonike ekstremnog turizma.
Istočna Srbija krije mnoge zanimljivosti, a jedna od njih smeštena je na padinama planine Kučaj. To je Lazareva pećina, poznata i kao Zlotska, prema mestu Zlot udaljenom samo dva kilometra. Smatra se najdužim podzemnim kraškim oblikom na našim prostorima sa oko 9400 metara ispitanih kanala, a procenjuje se da dužina prelazi deset kilometara, za posetioce je uređeno oko 1000 metara. Ulaz u pećinu nalazi se na visini od 291 metra. Od 1978. godine otvorena je za javnost, a istraživanja su vršena krajem 1950-ih i tokom 1960-ih godina. Legenda o njenom imenu vezuje se za period nakon Kosovskog boja. Prema predanju, knez Lazar se sa malobrojnom vojskom sklonio u pećinu pred najezdom Turaka. U njoj su proveli izvesno vreme hraneći se svime što su našli u njenoj okolini.
| „ | Znate li da u Lazarevoj pećini živi 23 vrste slepih miševa, od ukupno 27 koliko ih je otkriveno u Evropi? | ” |
Za vreme Turaka, ulaz u pećinu je zazidan, kako bi bilo sprečeno da se hajduci i pobunjenici u njoj kriju, dok je u jednom periodu bila na meti lovaca na blago iz raznih krajeva Srbije. Postojalo je verovanje da se u njoj krije veliko bogatstvo, skriveno od očiju javnosti. Prema nekim novijim saznanjima prvi put je spominje Nemac Feliks Hofman i to 1882. godine, dok se u Cvijićevim spisima pojavljuje tek 1889. godine. U našoj literaturi se, kao prva osoba koja je pisala o pećini, ipak spominje naš poznati geograf.
Pećina se nalazi na levoj obali Lazareve reke koja je i zaslužna za njen nastanak i izgradnju. Spada u složene rečne pećine i čine je gornji fosilni, suvi nivo i donji aktivni, rečni nivo. Reka je svojim mehaničkim i hemijskim radom izgradila prostrane, velelepne dvorane od kojih se izdvajaju „Koncertna“ i „Dvorana slepih miševa“. Pećinski nakit je izuzetno brojan i živopisan, pa su neki stalaktiti i stalagmiti dobili i nazive poput – „Fontane“, „Bizona“, „Kule kneza Lazara“ i „Dirigenta zatim Stogova“, „Plasta“ i „Carske lože“, obzirom da izgledom asociraju na pomenute pojmove. Osim njih, brojne su i impozantne pećinske draperije i bigrene kadice kojih ima u dvoranama, a posetioce posebno fasciniraju Ulazna dvorana i Odaja večitog mraka i tišine, dok Mačiji kanal impresionira visinom svoje tavanice, koja iznosi čak 70 metara.
Živi svet pećine je veoma bogat i raznovrstan. Ovde živi 10 vrste stonoga, pseudoškorpije, zlatne bubice i dve novootkrivene vrste zooplanktona — „lazarus“ i „zlotus“, koje su po pećini i dobile ime. Na osnovu fosila, uočljivo je da su u prošlosti ove odaje i prostore naseljavali pećinski medvedi, tigrovi i hijene. Interesantno je i to, da su u Zlotskoj pećini svoj dom pronašle 23 vrste slepih miševa od ukupno 27, koliko ih je registrovano u Evropi, što je čini jedinstvenim staništem ove vrste sisara u svetu. Od brojnih vrsta treba spomenuti četiri retke i veoma ugrožene - sredozemni (Rhinolophus blasii), južni (Rhinolophus euryale), mali (Rhinolophus hipposideros) i veliki potkovičar (Rhinolophus ferrummequinum).
Donji nivo Lazareve pećine tokom leta presušuje, tako da se hrabriji posetioci upuštaju u istraživanja uzanih kanjona i šupljina koje dostižu povremeno i vrtoglave dubine do 500 metara, gde sa svakim metrom adrenalin naglo raste. Ukupna zapremina pećinskih kanala i prostorija dostiže preko 52.000 metara kvadratnih. Dobro je posećena i veoma je popularna turistička lokacija. Za posetioce je otvorena od 15. aprila do 15. novembra u periodu od 09 do 16 časova, svakim danom, osim utorkom. Lazareva pećina svakako je nezaobilazna za one koji vole ovakva čuda prirode, a godišnje je poseti oko 5000 turista.
Bifurkacija predstavlja račvanje nekog vodotoka u dva odvojena sliva. Kao takva ona je izuzetna retkost u svetu. Reka Nerodimka na Kosmetu je pravi primer za ovakvu pojavu, uprkos tome što je napravljena veštački. Podaci o njenom račvanju datiraju još iz srednjeg veka i doba kralja Milutina, tako da je ono dugo smatrano prirodnim.
Nerodimka nastaje od Male i Goleme reke, koje se spuštaju sa padina Nerodimske planine i spajaju se kod sela Gornje Nerodimlje. Podizanjem brane i dodatnim prekopavanjem u blizini Uroševca, njen tok je preusmeren ka Sitnici, a glavni tok se uliva u Lepenac, kod Kačanika. Nerodimka je dugačka oko 40 kilometara i najvećim delom je ravničarska reka, koja teče kroz Kosovsku kotlinu.
Kod sela Gornje i Donje Nerodimlje u blizini izvorišnih krakova Nerodimke nalaze se ostaci srednjevekovnog utvrđenja Veliki Petrič. Pojedini delovi ostataka utvrde visoki su i do 4 metra. Kako je ceo predeo obrastao u gustu šumu i rastinje teško je pristupačan i slabije uočljiv. Nedaleko od njega nalazi se i ostaci utvrde Mali Petrič koji su vrlo slabo očuvani i takođe obrasli rastinjem. Prema Uredbi iz 1976. godine Petrič je proglašen za nepokretno kulturno dobro i time stavljen pod zaštitu države.
Tvrđave se spominju u biografiji kralja Stefana Dečanskog i vezuju se za njegov sukob sa sinom Stefanom Dušanom. Naime, nakon Bitke za Nerodimlje 1331. godine, koja je vođena između Stefana Dečanskog i njegovog sina Dušana i njihovih pristalica, Stefan se povukao u pomenuta utvrđenja. Nakon što je Dušan opkolio Petrič, Dečanski se ubrzo predao i odveden je u Zvečan u zatočeništvo.
Planina Crnoljeva, koja se nalazi u zaleđu Nerodimke, predstavlja hidrografski čvor naše zemlje — sa vrhom Drmanska glava na visini od 1364 metra. Sa njenih padina vode otiču u tri sliva — Jadranski (Topluga) i Crnomorski i Egejski (Nerodimka). Redak hidrografski fenomen i kulturno-istorijski spomenici, razlozi su koji Nerodimku svrstavaju u obaveznu destinaciju, kao još neotkrivenu lepotu juga Srbije...
Izvori[uredi]
Autor: Ivan Matejić
Lektura i korektura: Marija Bogdanović
